Могай лийшаш марий ӱдырамаш? Тудо моло калык-влакын ӱдырамашышт деч ойыртемалтеш мо? Пешыжак уке чай. Нунын семынак лыжга, поро кумылан, сурт-кӧргысӧ сомыллан вуйын шогышо, шӱм-пелашлан пеҥгыде тыл да йоча-шамычлан сай ава лийшаш. Да эше шуко ешараш лиеш: ӱшанле шешке, полшаш ямде улшо йолташ… Ӱдырамаш ончылно шуко задаче шындалтын. Но ме тӱрлӧ койышан улына. Икте марийже шеҥгелне шып гына ила, уло илышыжым суртлан пӧ лекла да шкенжым кызытсе руш шомак дене «домохозяйке» улам манеш гын, весе паша деч посна илен огеш керт, эре уым кычалеш да пургедеш, муэш да решатлаш тырша. Лач кокымшо тӱшкаш пура тачысе унана — Наташа Пушкина.

15 ий вучымо Эрвина
Тиде ӱдырамашым Марий Элыште гына огыл, марий тӱняште сайын палат. Марий тӱняште веле огыл, очыни. Вет тудо кушко гына миен огеш шу, могай гына сомылым огеш шукто. Н.Крупская лӱмеш Марий пединститутышто тунеммыж годым йолташыж-влак дене пырля икымше марий КВН-лан корным почыч, этнодискотеке-влакым эртараш тӱҥальыч, самырык-влаклан «Рвезылык» ушемым чумырышт. Вара корныжо Марий Эл радиош, Марий тӱвыра рӱдерыш виктаралте. Кок верыштыжат — вуйлатыше. Наталья Васильевна — у шонымаш-влакым шонен мушо да илышыш шыҥдарыше чолга ӱдырамаш, лидер. А таче йоча дене шинча: кидыштыже шуко ий вучымо кок тылзаш Эрвина ӱдыржӧ . Наташа ден Андрей пелашыже (А.Чемышев – В.Васильев лӱмеш марий шанче шымлыше институтын сотрудникше) йочам 15 ий вученыт. Ик жап эсогыл йочам ончаш налаш шоненыт, но психологым эртен кертын огытыл. Мыскара мартеат шуыныт. «ГУНО-шко мийымеке, изи капан улам да садлан, очыни, «Тый йочам налаш ават деч разрешенийым йодынат мо?» манын йодыныт», — шыргыжалеш кызыт Наташа. Нигунам икшыван огына лий манме шонымашыш шумеке веле Юмо нунылан йочам пӧ леклен. «Эрвина, мом тынар вучыктенат? Тый вет ынде 15 ияш лийшаш улат ыле», — ӱдыржым ончен, кызыт шыргыжалын ойла Наташа. Ӱдырамаш кызыт уло жапшым йочажлан пӧлекла: массажыш коштыт, йӱштылаш намия. Наташа изишак лыпланен, икшыве пелен каналта аман, шоналтышым семынем. Но…
— Мый паша деч посна шинчен ом керт. Йокрокын чучеш. Эре уым кычалам. Теве тений политикыш ушнынем, — палемда шочмо Морко районжо гыч ты ончылгоч йӱклымашке ушнаш кумылаҥше Наташа Пушкина да ешара: Мый тидын нерген икмыняр ий ончычак шонаш тӱҥалынам. Молан вес кундем гыч толшо але палыдыме еҥ-влакым эре депутатлан ойырена? Пуйто нуно толыт да мыланна чыла ыштен пуат. А ме, тысе илышым, тысе калыкын проблемыжым палыше-влак, ӧрдыжтӧ кодына. Ала ме шке шочмо калыклан, кундемлан чотрак полшен кертына. Шкеже эре «Марий вуйлатыше шагал, марий кадр уке» манын ойлена. Лач тыгай шонымаш денак депутат лияш кумыл лекте».
Кызыт тудо районышкыжо тӱрлӧ вашлиймашке коштеш. А изи Эрвина – эре аваж пелен. Наташа тудым люлькыш пышта, машинаш пеленже вераҥда да корныш тарвана. Тудын калык дене вашлиймыж годым машинаште йоча дене я Андрей пелашыже, я акаже але акажын ӱдыржӧ шинчат.
Шочмо сурт пустаҥын
— Ачам Василий Михайлович агроном ыле, вара — ферме вуйлатыше. Разнарядке-влакым тунам радио дене ойленыт. Вич-куд шагат эрденак радио дене ял мучко ачамын йукшӧ шоктен. Авам Нина Николаевна – бригадир. Вара авам клубышто пашам ышташ тӱҥале. Ачамат тудлан тӱрлӧ мероприятийым эртараш полшен. Концертым, спектакльым, куштымашым шындыме годым авам эре мыйым да кум ийлан изирак шольым пырля налын. Спектакльыште йоча йӱк кӱлын гын, мемнам намиен. Концертлаштат шольым дене эре муренна. «Кузе тый кызыт ӱдыретым эре пеленет кондыштарет, аванат тыйым тыгак пеленже шупшкеден», — ойла чӱчкыдын акам. Тыге йоча гычак мыйын чоныш калык коклаште лийме кумыл шыҥен, очыни, — манеш Наташа.
Кызыт Наташан ача-аван ялысе суртшо пуста, тулык шинча. 2005 ийыште ачаже ош тӱня дене чеверласен. Идалыкат пеле ончыч аваже колен. Тунамак изаже ты тӱня гыч каен. Йоча-шамычым вучышо шып суртыш Наташа таче шуэнрак миен савырна.
Сӱанвате лияш шонен
Н.Пушкина школышто икшырымын тунемын, моло деч пешыжак ойыртемалтын огыл. Но тудлан чылажат куштылгын пуалтын. Ӱдыр лудаш йӧратен. Ончыкылык профессий шотышто раш шонымашыже лийынат огыл. Чот изиж годым марий сӱаным ончаш йӧратен да эре сӱанвате лиям манын шонен. Аважын сӱан вургемжым чиен, воштончыш ваштареш шогылташ йӧ ратен. Вара аваж семынак бригадир, ачаж семынак агрономат лияш шонен.
А школым пытарымеке, Морко СПТУ-ш штукатур-малярлан тунемаш каен. Тыште Наташа математикым, руш литературым йӧратен шынден. Лач тунамак умбакыже тунемаш каяш кумыл шочын.
Но СПТУ деч вара тудо штукатур-малярлан ышташ тӱҥалын. Тудын дене пырля ик бригадыште Роза Фольц ӱдырамаш пырля пашам ыштен. Тудо пединститутын туныктышыжо М.В. Шабдарован йолташыже лийын да икана Наташам Майя дене палымым ыштен. Пырля мурен шинчымышт годым М. Шабдарова каласен: «Наташа, моткоч йытыран марла кутырет. Тылат умбакыже тунемаш кайыман. Ямдылалт да пединститутыш тунемаш пуро». Тиде темлымаш деч вара Наташан тунемаш кумылжо эшеат чот лектын да ты вузын студентше лийын.
Тиде ӱдырамаш ӱмыржӧ мучко тунемеш. Таче марте Наташа штукатур-малярлан, вара пединститутышто туныктышылан, И.Палантай лӱмеш тӱвыра ден сымыктыш колледжыште мурызылан, Волгатехыште кугыжаныш пашаеҥлан (госслужащийлан) тунем лектын. «Мый тунемаш йӧратем. Эре шуаралтме, кушмо да кӱлешан лийме шуэш. Ик жаплан шогалат, да пуйто чыла шогалме гай чучеш. Садлан чыла могырымат вияҥме шуэш. Илышыште эше шуко палыдыме уло, а мыйын чыла палымем шуэш. Садлан йочам изиш кугеммеке, юристлан тунемаш каяш кумыл уло», — каласыш Н.Пушкина.
Ик проект, весе…
Пединститутым йошкар диплом дене пытарымеке, Наташа ик ий наре туштак студент-влак дене пашам вӱден, вара тӱвыра пашаеҥ Эрик Юзыкайн тудым кызыт гына почылтшо Марий Эл радиош ӱжын. У паша деч лӱдын шогыдымо Наташа тушко уло кумылын ушнен. Ондак вӱдышӧ лийын, вара ик арня гыч тӱҥ редакторлан шогалтеныт. Икоян коллектив пашалан кыртмен пижын. Тӱрлӧ проект-влакым илышыш шыҥдараш тӱҥалыныт: Йошкар-Олаште кугу стадионлаште марий концерт-влак, йоча-шамычлан марий муро-влакым возымаш. «Радио фондышто муро ок сите – тугеже айста руш да моло сем почеш марий муро-влакым возаш тӱҥалына», — темлен Наташа. Тунам тиде кӱлеш лийын, кеч ты сомыллан шукын тореш лийыныт. Тыге муро фонд пойдаралтын. Марий Эл радиошто 10 ий ыштымеке, Наташалан тыште йокрокын чучаш тӱҥалын. Ала-мом уым ыштымыже, уым кычалмыже шуын. Тыште чыла ыштен шуктымыжла чучын. Шке семынже у пашам кычалаш тӱҥалын. Вет у сомыл эре сымыстара. Тыге 2015 ийыште тудым Марий тӱвыра рӱдерым вуйлаташ шогалтат. Тыштат паша шолаш тӱҥалеш. Адак гынат у проект-влак шочыт. Калык кокласе кылым утларак вияҥдаш манын, «LINGVA-территория» фестивальым эртараш тӱҥалыт, «Калыксий» этнокухньо фестивальым тӱрыснек шке ӱмбакышт налыт, «Ӱдырсий» конкурсым эртарат, йоча-шамычлан анимаций сынан фильм, аудио-видео книга-влакым, мультурок-шамычым да молымат ямдылат. Тыгак марий йӱла-влакым войзымо диск-влакым ыштеныт. Ты жапыштак В.Васильев лӱмеш шанче институт дене пырля марий йылмым да культурым иноваций йӧ н дене кучылтмо шотышто корпусым почыт. Тушто марий электрон книгагудым, электрон урок-влакым, марий йылме корпусым да моло проектым ыштат. Йоча муро дискым лукмо. «Юкече» йоча ансамбльым чумырымо… Эше шуко у шонымаш уло.
Тугеже Наташалан тыште эше ятыр жап йокрок огеш лий – вет шуко пашам илышыш шыҥдарыман. «Вес вере иктаж сай должностян пашам темлат гын, келшет ыле мо?» йодышемлан тыге вашештыш: «А молан уке? Келшем ыле. Кеч-могай у паша эре келша. Тушко эре у вий дене пурет».
А кызыт Наташа ӱдыржӧ дене шинча. Изи чукай ныл шагат эрталтенак кынел возеш да аважын кидышкыже кайынеже. Кечывалым малымыж годымат Наташа йоча пелен огеш каналте. «Мый кечывалым мален тунемын омыл. Адакшым йоча шочмылан тачат ӱшанен ом шу ала мо… Эре икшывем пелен лиймем шуэш. Малымем изишат ок шу», — пелештыш тудо чеверласыме годым.
Ирина Степанова, «Кугарня» газет, 17 май, 20 №.